سازمان میراث جهانی یونسکو چیست؟

میراث جهانی بشریت گنجینه ای گران بها و غیرقابل جایگزین است که شامل مکان های طبیعی بی نظیر و آثار فرهنگی تمدن های گذشته می شود. این میراث هویت ما را شکل می دهد و پلی میان نسل ها و فرهنگ های مختلف برقرار می کند. با این حال بسیاری از این سایت های ارزشمند در معرض تهدیدات جدی مانند درگیری های مسلحانه بلایای طبیعی توسعه ناپایدار و تغییرات اقلیمی قرار دارند. حفاظت از این گنجینه های مشترک مسئولیت جمعی جامعه جهانی است. درک نقش و عملکرد سازمان هایی که متولی این امر هستند برای مشارکت در این مسئولیت ضروری است. سازمان میراث جهانی یونسکو یکی از اصلی ترین نهادهای بین المللی است که با هدف شناسایی حفاظت و معرفی مهم ترین سایت های فرهنگی و طبیعی جهان فعالیت می کند. شناخت ساختار اهداف و فرآیندهای این سازمان به ما کمک می کند تا ارزش واقعی میراث جهانی را بهتر درک کرده و در نگهداری از آن سهیم باشیم.

سازمان میراث جهانی یونسکو

سازمان میراث جهانی در واقع بخشی از سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) است که به طور خاص بر اجرای کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی مصوب سال ۱۹۷۲ تمرکز دارد. این سازمان با هدف اصلی تشویق کشورها به شناسایی و معرفی سایت هایی با ارزش جهانی برجسته (Outstanding Universal Value – OUV) و سپس حمایت از تلاش های آن ها برای حفاظت و صیانت از این مکان ها تاسیس شده است. فعالیت های آن شامل ارائه چارچوب قانونی و فنی تسهیل همکاری های بین المللی و افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت میراث جهانی است. مرکز میراث جهانی یونسکو به عنوان دبیرخانه کنوانسیون عمل کرده و فعالیت های روزمره مرتبط با فهرست میراث جهانی را هماهنگ می کند.

اهداف سازمان میراث جهانی یونسکو

اهداف اصلی سازمان میراث جهانی یونسکو چندوجهی هستند و همگی در راستای حفاظت از ارزشمندترین سایت های جهان قرار می گیرند. یکی از مهم ترین اهداف تشویق دولت های عضو به شناسایی و معرفی سایت های موجود در قلمرو خود است که دارای ارزش جهانی برجسته هستند. هدف دیگر تضمین حفاظت مؤثر از این سایت های ثبت شده از طریق ارائه کمک های فنی و مالی به ویژه به کشورهایی که منابع محدودی دارند است. این سازمان همچنین بر ترویج آموزش و آگاهی عمومی در مورد اهمیت میراث جهانی و چالش های پیش روی آن تاکید دارد. ارتقاء همکاری های بین المللی در زمینه حفاظت و مدیریت سایت ها و همچنین تشویق جوامع محلی به مشارکت در فرآیندهای حفاظتی از دیگر اهداف کلیدی این سازمان محسوب می شود. در نهایت هدف بلندمدت انتقال این میراث بی نظیر به نسل های آینده در شرایطی سالم و دست نخورده است.

تاریخچه سازمان میراث جهانی

ایده حفاظت از سایت های با اهمیت جهانی ریشه در تلاش های بین المللی پس از جنگ جهانی دوم دارد. یکی از اولین اقدامات بزرگ در این زمینه نجات معابد ابوسیمبل در مصر در دهه ۱۹۶۰ بود که با همکاری یونسکو و جامعه جهانی صورت گرفت و نشان داد که برخی آثار آنقدر ارزشمند هستند که حفاظت از آن ها نیازمند تلاشی فراتر از مرزهای ملی است. این تجربه و نگرانی های فزاینده در مورد تخریب سایت های فرهنگی و طبیعی در سراسر جهان منجر به تدوین کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی در سال ۱۹۷۲ شد. این کنوانسیون چارچوب قانونی برای ایجاد فهرست میراث جهانی و تاسیس کمیته میراث جهانی را فراهم آورد. اولین سایت ها در سال ۱۹۷۸ در این فهرست ثبت شدند و از آن زمان تاکنون تعداد سایت های ثبت شده به طور پیوسته در حال افزایش بوده است.

کمیته میراث جهانی

کمیته میراث جهانی بدنه اصلی تصمیم گیرنده در چارچوب کنوانسیون میراث جهانی است. این کمیته از ۲۱ نماینده از دولت های عضو کنوانسیون تشکیل شده که برای دوره های چهار ساله انتخاب می شوند. وظایف اصلی کمیته شامل بررسی نامزدی سایت ها برای ثبت در فهرست میراث جهانی تصمیم گیری در مورد ثبت یا عدم ثبت آن ها نظارت بر وضعیت حفاظتی سایت های ثبت شده و تصمیم گیری در مورد قرار دادن سایت ها در فهرست میراث جهانی در خطر یا حذف آن ها از این فهرست ها است. کمیته همچنین مسئول تخصیص منابع مالی از صندوق میراث جهانی و تعیین نحوه استفاده از آن برای حمایت از پروژه های حفاظتی در کشورهای نیازمند است. جلسات سالانه این کمیته مهم ترین رویداد در تقویم میراث جهانی محسوب می شود.

مفهوم میراث جهانی چیست؟

مفهوم میراث جهانی به مکان هایی اطلاق می شود که دارای «ارزش جهانی برجسته» (Outstanding Universal Value – OUV) برای تمام بشریت هستند صرف نظر از قلمرویی که در آن واقع شده اند. این ارزش به قدری است که حفاظت از آن ها نه تنها مسئولیت دولت متبوع بلکه مسئولیت جامعه جهانی محسوب می شود. میراث جهانی شامل دو دسته اصلی است: میراث فرهنگی که نمایانگر شاهکارهای خلاقانه انسان سنت های فرهنگی آثار معماری شهرها و محوطه های باستانی است؛ و میراث طبیعی که شامل پدیده های طبیعی بی نظیر مناطق حفاظت شده زیست محیطی زیستگاه های گونه های در معرض خطر و مکان های با اهمیت علمی و حفاظتی است. مفهوم OUV هسته اصلی فرآیند ثبت جهانی است و هر سایت نامزد شده باید به وضوح نشان دهد که چرا از نظر ارزش فراتر از اهمیت ملی یا منطقه ای خود قرار دارد.

معیارهای ثبت در فهرست میراث جهانی

برای اینکه یک سایت بتواند در فهرست میراث جهانی ثبت شود باید حداقل یکی از ده معیار تعیین شده توسط کمیته میراث جهانی را برآورده سازد و همچنین دارای شرایط لازم برای حفاظت و مدیریت باشد. این معیارها به دو دسته فرهنگی و طبیعی تقسیم می شوند. معیارهای فرهنگی (i تا vi) شامل مواردی مانند نمایندگی یک شاهکار نبوغ خلاقانه انسان نمایش تبادل مهم ارزش های انسانی شهادت بی نظیر یا حداقل استثنایی بر یک سنت فرهنگی نمونه برجسته از نوعی ساختمان یا منظر معماری یا تکنولوژیکی نمونه برجسته از سکونتگاه سنتی انسانی یا استفاده از زمین و مرتبط بودن مستقیم یا ملموس با رویدادها یا سنت های زنده ایده ها باورها یا آثار هنری و ادبی هستند. معیارهای طبیعی (vii تا x) نیز شامل داشتن پدیده های طبیعی فوق العاده یا مناطق زیبایی طبیعی استثنایی نمونه های برجسته از مراحل مهم تاریخ زمین نمونه های برجسته از فرآیندهای زیست محیطی و بیولوژیکی و داشتن مهم ترین زیستگاه های طبیعی برای حفاظت درجا از تنوع زیستی هستند.

فرآیند ثبت آثار در فهرست جهانی

فرآیند ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی فرآیندی طولانی و چندمرحله ای است که با تلاش دولت های عضو آغاز می شود. گام اول قرار دادن سایت مورد نظر در «فهرست موقت» (Tentative List) کشور است. این فهرست شامل سایت هایی است که کشور متبوع قصد دارد در آینده برای ثبت جهانی نامزد کند. پس از آن کشور یک «پرونده نامزدی» (Nomination File) جامع تهیه می کند که شامل اطلاعات تفصیلی در مورد سایت ارزش جهانی برجسته آن بر اساس معیارهای کنوانسیون وضعیت حفاظتی و برنامه مدیریتی است. این پرونده به مرکز میراث جهانی ارسال می شود. سپس دو نهاد مشورتی اصلی کنوانسیون یعنی شورای بین المللی بناها و محوطه ها (ICOMOS) برای سایت های فرهنگی و اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) برای سایت های طبیعی پرونده را ارزیابی کرده و توصیه های خود را به کمیته میراث جهانی ارائه می دهند. در نهایت کمیته میراث جهانی در جلسه سالانه خود بر اساس ارزیابی ها و توصیه ها در مورد ثبت یا عدم ثبت سایت تصمیم گیری می کند.

میراث فرهنگی

میراث فرهنگی جهانی شامل مکان ها و آثاری است که نشان دهنده تاریخ تمدن و خلاقیت انسان در طول اعصار هستند. این دسته بسیار گسترده بوده و می تواند شامل بناهای منفرد مانند معابد کاخ ها یا کلیساها مجموعه های معماری مانند شهرها یا روستاهای تاریخی محوطه های باستانی شامل بقایای تمدن های گذشته و مناظر فرهنگی که تعامل انسان و طبیعت را در طول زمان به نمایش می گذارند باشد. هدف از ثبت این سایت ها حفاظت از شواهد ملموس دستاوردهای بشری سنت های فرهنگی منحصربه فرد و ارتباط انسان با محیط پیرامون خود است. این مکان ها نه تنها ارزش تاریخی و هنری دارند بلکه اغلب حامل داستان ها و هویت هایی هستند که برای درک مسیر بشریت حیاتی اند.

میراث طبیعی

میراث طبیعی جهانی شامل مکان هایی با ویژگی های طبیعی استثنایی است که به دلایل زیبایی شناختی علمی یا حفاظتی دارای ارزش جهانی برجسته هستند. این دسته می تواند شامل پدیده های زمین شناسی بی نظیر مانند کوه ها دره ها یا غارها زیستگاه های مهم برای حفاظت از تنوع زیستی به ویژه گونه های در معرض خطر مناطق طبیعی بکر و دست نخورده و مکان هایی که فرآیندهای مهم زیست محیطی و بیولوژیکی را به نمایش می گذارند باشد. حفاظت از این سایت ها برای تضمین بقای اکوسیستم های حیاتی حفظ تنوع زیستی سیاره و ارائه فرصت هایی برای تحقیقات علمی و آموزش زیست محیطی ضروری است. این مکان ها اغلب زیبایی خیره کننده ای دارند و الهام بخش انسان در ارتباط با طبیعت هستند.

میراث ترکیبی

میراث ترکیبی جهانی شامل مکان هایی است که همزمان دارای ارزش های برجسته فرهنگی و طبیعی هستند و هر دو جنبه به طور قابل توجهی به ارزش جهانی برجسته سایت کمک می کنند. این سایت ها نمونه ای از تعامل پیچیده و اغلب طولانی مدت انسان با محیط طبیعی خود هستند که منجر به شکل گیری مناظر فرهنگی منحصربه فرد شده یا ویژگی های طبیعی مهم در بستری فرهنگی جای گرفته اند. ثبت این سایت ها نشان دهنده درک فزاینده ای است که مرز بین فرهنگ و طبیعت در بسیاری از نقاط جهان مبهم است و حفاظت مؤثر نیازمند رویکردی یکپارچه است که هر دو جنبه را در نظر بگیرد. این مکان ها داستان هایی از سازگاری انسان با محیط زیست و تاثیر متقابل آن ها را روایت می کنند.

مزایای ثبت جهانی یک اثر

ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی مزایای قابل توجهی برای سایت و کشور متبوع آن به همراه دارد. یکی از اصلی ترین مزایا افزایش اعتبار و شناخته شدن بین المللی سایت است که می تواند منجر به جذب گردشگر بیشتر و در نتیجه توسعه اقتصادی محلی شود البته به شرط مدیریت صحیح گردشگری. ثبت جهانی همچنین می تواند به دسترسی به کمک های مالی و فنی از صندوق میراث جهانی و سایر منابع بین المللی برای حفاظت و مرمت سایت کمک کند. این امر به افزایش آگاهی عمومی در سطح ملی و بین المللی نسبت به ارزش سایت و نیاز به حفاظت از آن منجر می شود. علاوه بر این ثبت جهانی اغلب چارچوب های قانونی و مدیریتی موجود در کشور را تقویت کرده و همکاری های بین المللی در زمینه حفاظت از میراث را تسهیل می نماید. این اعتبار می تواند به بهبود مدیریت سایت و حفاظت طولانی مدت از آن کمک کند.

فهرست میراث جهانی در خطر

فهرست میراث جهانی در خطر شامل سایت هایی است که به دلیل تهدیدات جدی و خاصی در معرض خطر تخریب قرار دارند و نیاز به توجه و اقدام فوری دارند. این تهدیدات می توانند شامل درگیری های مسلحانه بلایای طبیعی مانند زلزله یا سیل آلودگی شدید توسعه شهری یا زیرساختی کنترل نشده تغییرات اقلیمی یا سایر عوامل انسانی یا طبیعی باشند که به طور مستقیم ارزش جهانی برجسته سایت را تهدید می کنند. هدف از قرار دادن یک سایت در این فهرست جلب توجه جامعه جهانی به وضعیت آن و بسیج منابع و همکاری ها برای کمک به حفاظت از سایت و رفع تهدیدات است. قرار گرفتن در این فهرست یک هشدار محسوب می شود و دولت متبوع با همکاری کمیته میراث جهانی برنامه ای برای اقدامات اصلاحی تدوین و اجرا می کند تا سایت از خطر خارج شود.

نقش سازمان میراث جهانی در حفظ آثار

نقش سازمان میراث جهانی در حفظ آثار فراتر از صرفاً ثبت آن ها در یک فهرست است. این سازمان به طور فعال در حمایت از دولت های عضو برای حفاظت مؤثر از سایت های ثبت شده مشارکت دارد. این حمایت شامل ارائه کمک های فنی و تخصصی از طریق شبکه کارشناسان و نهادهای مشورتی است. سازمان همچنین از طریق صندوق میراث جهانی کمک های مالی اضطراری و منظم برای پروژه های حفاظتی مرمتی و مدیریتی در سایت های نیازمند فراهم می کند. نظارت مستمر بر وضعیت حفاظتی سایت ها و گزارش دهی به کمیته میراث جهانی از دیگر وظایف این سازمان است. در صورت بروز تهدیدات جدی سازمان به هماهنگی اقدامات بین المللی برای حفاظت از سایت کمک کرده و همچنین از طریق برنامه های آموزشی و آگاهی بخشی ظرفیت سازی در کشورهای مختلف را برای مدیریت بهتر میراث تشویق می کند.

اهمیت سازمان میراث جهانی

اهمیت سازمان میراث جهانی در نقش محوری آن در حفاظت از ارزشمندترین سایت های فرهنگی و طبیعی سیاره زمین نهفته است. در دنیایی که این گنجینه ها به طور فزاینده ای در معرض تهدید قرار دارند وجود یک نهاد بین المللی که چارچوبی برای شناسایی حفاظت و ترویج این سایت ها فراهم کند حیاتی است. این سازمان با ایجاد یک فهرست جهانی مشترک مفهوم مسئولیت جمعی برای حفاظت از میراث بشریت را تقویت می کند. فعالیت های آن نه تنها به حفظ سایت های فیزیکی کمک می کند بلکه در افزایش آگاهی عمومی ترویج همکاری های بین المللی و ایجاد ارتباط میان فرهنگ ها و ملت ها نیز نقش بسزایی دارد. میراث جهانی یک منبع الهام آموزش و درک متقابل است و سازمان میراث جهانی یونسکو ابزاری کلیدی برای اطمینان از دسترسی نسل های آینده به این منابع است.

تفاوت میراث جهانی با میراث فرهنگی ناملموس

تفاوت اصلی میان میراث جهانی (که عمدتاً بر اساس کنوانسیون ۱۹۷۲ تعریف می شود) و میراث فرهنگی ناملموس (که بر اساس کنوانسیون ۲۰۰۳ تعریف می شود) در ماهیت آن هاست. میراث جهانی به سایت ها و مکان های «ملموس» و فیزیکی اشاره دارد که دارای ارزش جهانی برجسته فرهنگی یا طبیعی هستند مانند بناهای تاریخی شهرها محوطه های باستانی یا پارک های ملی. در مقابل میراث فرهنگی ناملموس به «اعمال بازنمودها بیان ها دانش ها مهارت ها – و ابزارها اشیاء دست ساخته و فضاهای فرهنگی مرتبط با آن ها – که جوامع گروه ها و در برخی موارد افراد به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می شناسند» اشاره دارد. این شامل سنت های شفاهی هنرهای نمایشی آداب و رسوم دانش و مهارت های مرتبط با طبیعت و جهان و صنایع دستی سنتی است. هر دو نوع میراث برای هویت و تنوع فرهنگی بشریت حیاتی هستند و یونسکو برای حفاظت از هر دو چارچوب های جداگانه ای ایجاد کرده است.

سازمان میراث جهانی یونسکو در کدام شهر است؟

مرکز میراث جهانی یونسکو که دبیرخانه کنوانسیون میراث جهانی است در مقر اصلی یونسکو در پاریس پایتخت فرانسه قرار دارد.

اولین اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی کدام بود؟

اولین مجموعه ای از سایت ها در سال ۱۹۷۸ در فهرست میراث جهانی ثبت شدند که شامل ۱۲ اثر از جمله آخن کاتدرال در آلمان کراک دس شوالیه و شهر قدیمی دمشق در سوریه و پارک ملی یلواستون در ایالات متحده بودند.

یونسکو چگونه برای میراث جهانی هزینه تامین می کند؟

تامین مالی عمدتاً از طریق صندوق میراث جهانی صورت می گیرد که منابع آن از محل مشارکت های اجباری دولت های عضو کنوانسیون مشارکت های داوطلبانه و سایر منابع مانند کمک های مالی و مشارکت ها تامین می شود.

چه تعداد اثر در فهرست میراث جهانی ثبت شده است؟

تا پایان سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۱۰۰ اثر فرهنگی طبیعی و ترکیبی در فهرست میراث جهانی یونسکو در سراسر جهان به ثبت رسیده اند. این تعداد در جلسات سالانه کمیته میراث جهانی افزایش می یابد.

میراث جهانی ایران شامل چیست؟

ایران دارای تعداد قابل توجهی سایت ثبت شده در فهرست میراث جهانی است که شامل آثار فرهنگی برجسته ای مانند تخت جمشید میدان نقش جهان اصفهان پاسارگاد و همچنین سایت های طبیعی مهمی مانند بیابان لوت و جنگل های هیرکانی می شود.