در میان هیاهو و شتاب همیشگی فرودگاه ها جایی که هر لحظه برای مسافران اهمیت حیاتی دارد و نگاه ها پیوسته به صفحه های نمایش اطلاعات پرواز و ساعت ها دوخته شده است فرودگاه بین المللی اسخیپول آمستردام تجربه ای بصری کاملاً متفاوت را ارائه می دهد. برخلاف ساعت های معمول که تنها نمایشگر بی جان زمان هستند در این فرودگاه اثری هنری قرار گرفته که نه تنها زمان را نشان می دهد بلکه شما را به تأمل درباره مفهوم عمیق آن دعوت می کند. این ساعت که در نگاه اول بسیار ساده به نظر می رسد در واقع یک چیدمان هنری پیچیده و جذاب است که نگاه هر بیننده ای را به خود خیره می کند و او را به دنیایی فراتر از اعداد و عقربه ها می برد. بسیاری از مسافرانی که برای اولین بار با این ساعت روبرو می شوند در ابتدا تصور می کنند فردی در پشت صفحه آن زندانی شده و به صورت دستی در حال تغییر زمان است؛ تصویری که کنجکاوی آن ها را برمی انگیزد و وادارشان می کند برای لحظه ای هم که شده از سرعت خود بکاهند و به این نمایش بی وقفه خیره شوند. این اثر که خالق آن هنرمند و طراح هلندی مارتین باس است چیزی فراتر از یک ساعت صرف است؛ یک فلسفه یک روایت و یک ادای احترام به مفهوم زمان و تلاش بی وقفه. با توجه به ماهیت منحصر به فرد و پیام های پنهان در پس این ساعت طبیعی است که سؤالات و ابهامات زیادی در ذهن مخاطبان شکل گیرد. این مقاله به منظور پاسخگویی به همین نیاز و ارائه درکی جامع و دقیق از این پدیده هنری در قلب یکی از شلوغ ترین فرودگاه های اروپا نگاشته شده است. در این نوشتار به معرفی کامل این اثر ویژگی های بصری و مفهومی آن چرایی نمایش زمان به این شیوه خاص و جزئیاتی درباره طراح و مجموعه آثار او خواهیم پرداخت تا پرده از راز «ساعت فرودگاه اسخیپول که یک ساعت معمولی نیست!» برداریم و به تمامی پرسش های شما در این زمینه پاسخ دهیم.

ساعت فرودگاه اسخیپول یک ساعت معمولی نیست!

آشنایی با ساعت فرودگاه اسخیپول آمستردام

در میان ترمینال های وسیع و پر تردد فرودگاه اسخیپول آمستردام یکی از بزرگترین قطب های حمل و نقل هوایی در اروپا اثری هنری توجه مسافران را به خود جلب می کند که در نگاه اول شبیه به یک ساعت دیواری عظیم و ساده به نظر می رسد. اما با کمی دقت بیشتر متوجه می شوید که این ساعت کاملاً غیرمعمول است و تفاوت بنیادینی با ساعت های الکترونیکی یا عقربه ای مرسوم دارد. این اثر که در سالن شماره ۲ فرودگاه نصب شده در واقع یک قاب بزرگ به ابعاد سه متر در سه متر است که از سقف آویزان شده و فرم ظاهری یک ساعت کلاسیک را دارد اما فاقد عقربه های فیزیکی است. آنچه این ساعت را منحصر به فرد می کند نمایش بصری زمان از طریق ویدئویی است که به صورت پیوسته بر روی صفحه آن پخش می شود. در این ویدئو شخصیتی دیده می شود که به نظر می رسد در پشت صفحه شیشه ای ساعت قرار گرفته و با حرکاتی منظم و تکراری در حال پاک کردن و سپس رسم مجدد عقربه های ساعت است. این تصویر به ویژه برای کسانی که برای اولین بار آن را می بینند بسیار گیج کننده و در عین حال مسحورکننده است و بلافاصله حس کنجکاوی را برمی انگیزد. این اثر هنری جذاب بخشی از مجموعه «زمان واقعی» (Real Time) اثر هنرمند هلندی مارتین باس (Maarten Baas) است که به دلیل رویکردهای خلاقانه و مفهومی اش در زمینه طراحی و هنر شناخته شده است. باس در این مجموعه تلاش کرده تا مفهوم گذر زمان را به شیوه ای ملموس و انسانی به تصویر بکشد و ساعت فرودگاه اسخیپول یکی از برجسته ترین نمونه های این تلاش هنری است. این ساعت نه تنها ابزاری برای نمایش وقت است بلکه یک اثر تأملی است که بیننده را وادار به فکر کردن درباره ماهیت زمان تلاش و زندگی روزمره می کند. سادگی فرم ساعت در تضاد با پیچیدگی و عمق مفهومی آن قرار می گیرد و همین تناقض جذابیت بصری و فکری آن را دوچندان می کند. این ساعت به سرعت به یکی از نمادهای فرودگاه اسخیپول تبدیل شده و تجربه ای فراموش نشدنی برای هزاران مسافری که روزانه از این مکان عبور می کنند خلق کرده است.

ویژگی های ساعت فرودگاه آمستردام

ساعت فرودگاه اسخیپول که از مجموعه آثار «زمان واقعی» مارتین باس به شمار می رود دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از سایر ساعت ها متمایز می کند و به یک اثر هنری ماندگار تبدیل کرده است. اصلی ترین ویژگی این ساعت نحوه نمایش زمان است که از طریق پخش یک ویدئوی ۱۲ ساعته صورت می گیرد. در این فیلم خود مارتین باس با پوشیدن یک لباس کار آبی رنگ نقش شخصیت محوری را ایفا می کند. او در این ویدئو به صورت مداوم و با دقت عقربه دقیقه شمار را با یک دستمال زرد پاک می کند و سپس با استفاده از یک سطل رنگ قرمز و یک فرچه عقربه جدید را در موقعیت صحیح دقیقه بعدی رسم می کند. این فرآیند پاک کردن و رسم مجدد عقربه برای هر دقیقه تکرار می شود و به همین دلیل فیلمبرداری این اثر دقیقاً ۱۲ ساعت به طول انجامیده است. این ویدئوی ۱۲ ساعته سپس به صورت حلقه ای و دو بار در شبانه روز (یک بار برای ۱۲ ساعت اول و یک بار برای ۱۲ ساعت دوم) پخش می شود و به این ترتیب ساعت فرودگاه اسخیپول به صورت ۲۴ ساعته و در لحظه زمان دقیق را به بینندگان نمایش می دهد. لباس کار آبی رنگی که باس به تن دارد نمادی از کارگران و خدمه فرودگاه است؛ افرادی که اغلب در پشت صحنه و به صورت بی نام و نشان در حال فعالیت هستند تا سیستم عظیم فرودگاه به درستی کار کند. این انتخاب لباس ادای احترامی هنرمندانه به این قشر زحمتکش است و به اثر ابعاد انسانی عمیق تری می بخشد. در کنار قاب استیل ساعت یک نردبان نیز قرار داده شده است که ظاهراً مسیری برای خروج کارگر خیالی پس از پایان شیفت کاری اش است هرچند که می دانیم کار او هرگز به پایان نمی رسد و این نردبان نیز بخشی از طنز و سورئالیسم نهفته در اثر است. استفاده از رنگ های آبی (لباس) قرمز (سطل رنگ) و زرد (دستمال) نیز تصادفی نیست و مارتین باس با این انتخاب رنگ ادای احترامی به دو هنرمند برجسته هلندی پیت موندریان و گریت ریتولد و جنبش هنری د استیل (De Stijl) داشته است که این رنگ ها از عناصر اصلی آثار آن ها بودند. این ویژگی های ترکیبی – ویدئوی واقعی زمان نمادگرایی کارگران ارجاعات هنری و عناصر سورئال – ساعت فرودگاه اسخیپول را به اثری چندوجهی و تأثیرگذار تبدیل کرده اند.

نمایش مفهوم واقعی زمان

یکی از اهداف اصلی مارتین باس از خلق مجموعه «زمان واقعی» و به ویژه ساعت فرودگاه اسخیپول به چالش کشیدن تصور رایج ما از زمان و نمایش آن به شیوه ای است که حس گذر و استمرار را به طور ملموس تری القا کند. او در این آثار از اصطلاحی به نام «زمان واقعی» که در صنعت فیلمسازی به کار می رود الهام گرفته است. در سینما «زمان واقعی» به صحنه ای گفته می شود که مدت زمان نمایش آن در فیلم دقیقاً برابر با مدت زمان واقعی وقوع آن در دنیای واقعی است و هیچگونه برش یا دستکاری زمانی در آن صورت نگرفته است. باس این مفهوم را در آثار خود به کار گرفته تا نمایش زمان را از حالت انتزاعی و نمادین خارج کرده و آن را به یک تجربه عینی تبدیل کند. در ساعت فرودگاه اسخیپول تماشاگر به معنای واقعی کلمه در حال دیدن گذر زمان در لحظه است؛ هر دقیقه که در دنیای واقعی می گذرد در ویدئوی ساعت نیز یک دقیقه از تلاش هنرمند برای نمایش آن دقیقه به تصویر کشیده می شود. این همزمانی کامل بین زمان واقعی و زمان نمایش داده شده حس قدرتمندی از جریان بی وقفه زمان را ایجاد می کند. با دیدن این ساعت بیننده متوجه می شود که زمان چیزی ثابت یا صرفاً یک عدد نیست بلکه فرآیندی مداوم و نیازمند تلاشی پیوسته برای تعریف و نمایش است. این اثر به ویژه در محیطی پرشتاب مانند فرودگاه که افراد اغلب غرق در برنامه ریزی و مدیریت زمان خود هستند فرصتی برای مکث و اندیشیدن به ماهیت خود زمان فراهم می کند. باس با نمایش فرآیند دستی و پرزحمت رسم و پاک کردن عقربه ها نشان می دهد که حتی نمایش ساده ترین مفهوم مانند زمان نیز می تواند نیازمند تلاشی مداوم و بی وقفه باشد. این رویکرد زمان را از یک مفهوم انتزاعی به یک فعالیت انسانی تبدیل می کند و به آن بعد ملموس تر و واقعی تری می بخشد. این اثر هنری بیش از آنکه صرفاً یک ساعت باشد یک ابزار فلسفی برای دعوت به تأمل در مورد گذر عمر ارزش لحظه ها و ماهیت تکرار و استمرار در زندگی است.

ویدئو یک دقیقه ای از تلاش شبانه روزی مرد ساعتی

هدینگ «ویدئو یک دقیقه ای از تلاش شبانه روزی مرد ساعتی» ممکن است کمی گمراه کننده باشد چرا که ویدئوی اصلی ساعت فرودگاه اسخیپول در واقع یک فیلم ۱۲ ساعته است که به صورت پیوسته پخش می شود تا ۲۴ ساعت شبانه روز را پوشش دهد. با این حال این عنوان به خوبی بر ماهیت تلاش و استمرار تمرکز دارد که هسته اصلی این اثر هنری است. در این ویدئوی طولانی ما شاهد کار مداوم و بدون وقفه شخصیت اصلی که خود مارتین باس است هستیم. هر دقیقه که می گذرد دوربین بر روی دست های او متمرکز می شود که با دقت و وسواس عقربه دقیقه شمار قبلی را با یک دستمال زرد پاک می کند و سپس با استفاده از یک فرچه آغشته به رنگ قرمز از سطل کنارش عقربه جدید را در جای درست خود رسم می کند. این فرآیند برای ۷۲۰ دقیقه (۱۲ ساعت) به صورت کاملاً واقعی و بدون هیچگونه کات یا تدوین خاصی فیلمبرداری شده است. تماشای این ویدئو حتی برای چند دقیقه حس عجیبی از تکرار دقت و تلاشی بی پایان را به بیننده منتقل می کند. این مرد ساعتی نمادی از کارگران بی نام و نشان در فرودگاه ها یا حتی در جامعه به طور کلی است؛ افرادی که وظایف تکراری و ضروری را بدون جلب توجه خاصی انجام می دهند تا چرخ زندگی بچرخد. لباس کار آبی رنگ او این هویت را تقویت می کند. تلاشی که او در این ویدئو به نمایش می گذارد یادآور اسطوره سیزیف است که محکوم به هل دادن سنگی به بالای کوه بود تنها برای اینکه سنگ دوباره به پایین بغلتد و او مجبور به تکرار ابدی این کار باشد. مرد ساعتی نیز هر دقیقه عقربه قبلی را پاک می کند تا عقربه جدید را رسم کند کاری که هرگز به پایان نمی رسد و برای همیشه تکرار می شود. این نمایش ویدئویی به جای ارائه یک عدد ثابت فرآیند فیزیکی و زمان بر نمایش زمان را به تصویر می کشد و به بیننده یادآوری می کند که هر لحظه از زمان حاصل تلاشی مداوم و استمراری بی پایان است. این ویدئو قلب تپنده ساعت اسخیپول است و پیام اصلی اثر هنری مارتین باس را به قدرتمندترین شکل ممکن منتقل می کند: زمان یک مفهوم ایستا نیست بلکه جریانی پویا و نیازمند تلاشی پیوسته است.

طراح این ساعت عجیب کیست؟

خالق این اثر هنری نوآورانه و تأثیرگذار در فرودگاه اسخیپول آمستردام مارتین باس (Maarten Baas) است. باس یک هنرمند و طراح هلندی است که در سال ۱۹۷۸ متولد شده و به دلیل رویکردهای غیرمتعارف و مفهومی اش در زمینه طراحی مبلمان اشیاء و چیدمان های هنری شهرت جهانی دارد. او در آکادمی طراحی آیندهوون (Design Academy Eindhoven) تحصیل کرده و آثارش اغلب به بررسی مفاهیمی مانند زمان فرسایش و ماهیت اشیاء می پردازند. مجموعه «زمان واقعی» (Real Time) که ساعت فرودگاه اسخیپول نیز بخشی از آن است یکی از شناخته شده ترین پروژه های اوست که از سال ۲۰۰۹ آغاز شد و شامل چندین اثر مختلف است که هر کدام به شیوه ای خلاقانه گذر زمان را به صورت «واقعی» به تصویر می کشند. از دیگر آثار مشهور این مجموعه می توان به «ساعت جاروگران» (Sweepers Clock) اشاره کرد که در آن دو رفتگر به صورت پیوسته زباله ها را جارو می کنند تا عقربه های ساعت را شکل دهند یا «ساعت پدربزرگ» (Grandfather Clock) که در آن فردی در پشت یک ساعت قدیمی عقربه ها را نقاشی می کند. باس با این مجموعه نه تنها به دنبال ارائه روش های جدیدی برای نمایش زمان بوده بلکه قصد داشته تا به تأمل درباره ماهیت زمان کار و تکرار در زندگی روزمره دعوت کند. او در آثارش اغلب از مواد غیرمعمول یا فرآیندهای غیرمتعارف استفاده می کند مانند سوزاندن مبلمان برای خلق مجموعه «Smoked» یا استفاده از پلاستیک های بازیافتی. سبک کاری مارتین باس اغلب به عنوان «طراحی هنری» (Art Design) توصیف می شود زیرا آثار او مرز بین طراحی کاربردی و هنر مفهومی را محو می کنند. ساعت فرودگاه اسخیپول نمونه ای عالی از این رویکرد است؛ در حالی که عملکرد اصلی یک ساعت (نمایش زمان) را انجام می دهد پیام های عمیق هنری و فلسفی را نیز منتقل می کند. باس با این اثر توانسته یک شیء روزمره و کاربردی را به یک تجربه هنری عمومی تبدیل کند که هزاران نفر روزانه با آن در تعامل هستند و به یکی از جاذبه های فرهنگی فرودگاه اسخیپول تبدیل شده است.

زندانی پشت ساعت فرودگاه اسخیپول کیست؟

فردی که در ویدئوی ساعت فرودگاه اسخیپول دیده می شود و به نظر می رسد پشت صفحه آن زندانی شده در واقع خود طراح اثر مارتین باس است. او برای خلق این ویدئوی ۱۲ ساعته نقش «مرد ساعتی» را ایفا کرده است.

از ساعت فرودگاه اسخیپول چه میدانید؟

ساعت فرودگاه اسخیپول آمستردام یک اثر هنری مفهومی از مارتین باس است که زمان را با پخش یک ویدئوی ۱۲ ساعته نمایش می دهد. در این ویدئو طراح در حال پاک کردن و رسم مجدد عقربه های ساعت است که نمادی از گذر زمان و تلاش بی وقفه است.

طراح این ساعت عجیب کیست؟

طراح ساعت منحصر به فرد فرودگاه اسخیپول آمستردام هنرمند و طراح هلندی مشهور مارتین باس (Maarten Baas) است. این اثر بخشی از مجموعه «زمان واقعی» اوست.