مقایسه گلیکولیک اسید با سایر اسیدهای لایه بردار؛ کدام بهتر است؟

انتخاب بهترین اسید لایه بردار پاسخی قطعی و یک باره ندارد و به عوامل متعددی از جمله نوع پوست مشکل پوستی مورد نظر غلظت و فرمولاسیون محصول بستگی دارد. با این حال گلیکولیک اسید به دلیل اندازه مولکولی کوچک نفوذپذیری بالا و اثربخشی اثبات شده در لایه برداری و بهبود بافت پوست اغلب به عنوان “استاندارد طلایی“ در میان اسیدهای آلفا هیدروکسی (AHA) شناخته می شود. در این مقاله به بررسی جامع و مقایسه ای گلیکولیک اسید با سایر اسیدهای لایه بردار پرداخته و ضمن تشریح اصول عملکرد فنی و علمی آن ها به کاربردهای صنعتی استانداردهای بین المللی فناوری های پیشرفته و چالش های مرتبط با این ترکیبات حیاتی خواهیم پرداخت.

اسیدهای لایه بردار و گلیکولیک اسید

لایه برداری شیمیایی فرآیندی است که در آن از مواد شیمیایی به ویژه اسیدها برای حذف لایه بیرونی سلول های مرده پوست (لایه شاخی) استفاده می شود. این عمل به نوبه خود باعث تسریع بازسازی سلولی بهبود بافت پوست کاهش چین و چروک های سطحی روشن شدن لک های پوستی و افزایش نفوذپذیری سایر محصولات مراقبت از پوست می گردد.

اسیدهای لایه بردار بر اساس ساختار شیمیایی و عمق نفوذ به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که مهم ترین آن ها عبارتند از :

• آلفا هیدروکسی اسیدها (AHAs) : این دسته از اسیدها محلول در آب بوده و عمدتاً از منابع طبیعی مانند میوه ها شیر و شکر به دست می آیند. گلیکولیک اسید لاکتیک اسید ماندلیک اسید سیتریک اسید و مالیک اسید از جمله رایج ترین AHAs هستند. مکانیسم اصلی عمل AHAs اختلال در پیوندهای بین سلولی (کورنئودسموزوم ها) در لایه شاخی است. این اختلال به واسطه کاهش pH سطح پوست و فعال سازی آنزیم های پروتئازی صورت می گیرد که مسئول تجزیه این پیوندها هستند. گلیکولیک اسید (C₂H₄O₃) با وزن مولکولی بسیار پایین (۷۶.۰۵ گرم بر مول) در مقایسه با سایر AHAs به راحتی به لایه های عمقی تر پوست نفوذ کرده و لایه برداری موثرتری را ارائه می دهد.
• بتا هیدروکسی اسیدها (BHAs) : سالیسیلیک اسید مهم ترین عضو این گروه است. BHAs محلول در روغن بوده و علاوه بر لایه برداری سطحی قادر به نفوذ به منافذ پوست و پاکسازی چربی و آلودگی ها هستند. این ویژگی BHAs را به گزینه ای ایده آل برای پوست های چرب و مستعد آکنه تبدیل می کند. مکانیسم لایه برداری BHAs نیز مشابه AHAs از طریق اختلال در کورنئودسموزوم ها و افزایش بازسازی سلولی است اما حلالیت در روغن آن ها امکان نفوذ به فولیکول های مو و کاهش التهاب و کومدون ها را فراهم می سازد.
• پلی هیدروکسی اسیدها (PHAs) : گلوکونولاکتون و لاکتوبیونیک اسید از نمونه های PHAs هستند. این دسته از اسیدها ساختاری مشابه AHAs دارند اما به دلیل داشتن گروه های هیدروکسیل بیشتر ملایم تر بوده و کمتر باعث تحریک پوست می شوند. PHAs علاوه بر لایه برداری خواص آنتی اکسیدانی و مرطوب کنندگی نیز دارند و برای پوست های حساس مناسب تر هستند. مکانیسم عمل PHAs نیز از طریق لایه برداری و افزایش بازسازی سلولی است اما به دلیل اندازه مولکولی بزرگتر نفوذ کمتری به پوست دارند و اثرات سطحی تر و ملایم تری ایجاد می کنند.

گلیکولیک اسید به طور خاص با نفوذ به لایه اپیدرم باعث موارد زیر می شود :

1. تسریع ریزش سلول های مرده : گلیکولیک اسید با شکستن پیوندهای بین سلولی ریزش سلول های مرده و تجمع یافته در سطح پوست را تسهیل می کند. این امر منجر به پوستی صاف تر روشن تر و با بافت یکنواخت تر می شود.
2. تحریک تولید کلاژن و الاستین : گلیکولیک اسید با تحریک فیبروبلاست ها سلول های مسئول تولید کلاژن و الاستین به افزایش قوام و انعطاف پذیری پوست کمک می کند. این اثر در بلندمدت می تواند منجر به کاهش چین و چروک های ظریف و بهبود استحکام پوست شود.
3. بهبود آبرسانی پوست : گلیکولیک اسید با افزایش سطح اسید هیالورونیک در پوست و تقویت عملکرد سد دفاعی پوست به حفظ رطوبت و آبرسانی پوست کمک می کند.
4. کاهش هایپرپیگمانتاسیون : گلیکولیک اسید با مهار آنزیم تیروزیناز نقش کلیدی در تولید ملانین (رنگدانه پوست) دارد می تواند به کاهش لک های تیره و روشن تر شدن پوست کمک کند.

طرز کار اسیدهای لایه بردار گلیکولیک اسید

عملکرد اسیدهای لایه بردار به عوامل متعددی از جمله نوع اسید غلظت pH فرمولاسیون محصول و مدت زمان تماس با پوست بستگی دارد.

اجزای اصلی یک فرمولاسیون اسید لایه بردار معمولاً شامل موارد زیر است :

• اسید لایه بردار : عامل فعال اصلی که وظیفه لایه برداری را بر عهده دارد. انتخاب نوع و غلظت اسید کلیدی ترین بخش فرمولاسیون است.
• حامل (Carrier) : ماده ای که اسید را به پوست منتقل می کند. معمولاً از آب روغن ها الکل ها یا ترکیبات سیلیکونی استفاده می شود. نوع حامل می تواند بر نفوذپذیری و سرعت جذب اسید تاثیر بگذارد.
• بافر (Buffer) : موادی که برای تنظیم و حفظ pH فرمولاسیون استفاده می شوند. pH مناسب برای اسیدهای لایه بردار معمولاً بین ۳ تا ۴ است. pH پایین تر باعث افزایش اثربخشی لایه برداری می شود اما خطر تحریک پوست را نیز افزایش می دهد. بافرها به حفظ pH در محدوده مطلوب کمک می کنند.
• مواد مرطوب کننده و تسکین دهنده : برای کاهش تحریک پوست و حفظ رطوبت معمولاً از موادی مانند گلیسیرین اسید هیالورونیک پانتنول آلانتوئین و عصاره های گیاهی در فرمولاسیون استفاده می شود.
• مواد نگهدارنده : برای جلوگیری از رشد میکروارگانیسم ها و افزایش ماندگاری محصول.
• سایر مواد افزودنی : بسته به نوع محصول و هدف کاربرد ممکن است از مواد دیگری مانند آنتی اکسیدان ها روشن کننده های پوست ضد التهاب ها و عوامل غلیظ کننده نیز استفاده شود.

اصول کارکرد اسیدهای لایه بردار در سطح مولکولی و سلولی :

1. کاهش pH سطح پوست : اسیدها با کاهش pH سطح پوست محیطی اسیدی ایجاد می کنند که باعث فعال سازی آنزیم های پروتئازی می شود.
2. فعال سازی آنزیم های پروتئازی : این آنزیم ها پیوندهای پروتئینی کورنئودسموزوم ها را که سلول های لایه شاخی را به هم متصل می کنند تجزیه می کنند.
3. اختلال در کورنئودسموزوم ها : تجزیه کورنئودسموزوم ها منجر به جدا شدن و ریزش سلول های مرده از سطح پوست می شود.
4. افزایش بازسازی سلولی : لایه برداری باعث تحریک پوست برای تولید سلول های جدید و تسریع روند بازسازی سلولی می شود.
5. تحریک فیبروبلاست ها : برخی از اسیدها مانند گلیکولیک اسید می توانند به لایه های عمقی تر پوست نفوذ کرده و فیبروبلاست ها را تحریک به تولید کلاژن و الاستین کنند.

کاربردهای گلیکولیک اسید

اسیدهای لایه بردار به ویژه گلیکولیک اسید و سالیسیلیک اسید کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف دارند :

• صنایع آرایشی و بهداشتی : این صنعت بزرگ ترین مصرف کننده اسیدهای لایه بردار است. از این اسیدها در فرمولاسیون محصولات متنوعی مانند :
• تونرها و لوسیون های لایه بردار : برای استفاده روزانه یا هفتگی به منظور لایه برداری ملایم و بهبود بافت پوست.
• سرم ها و کرم های ضد چروک و ضد لک : با غلظت های بالاتر اسید برای درمان مشکلات پوستی جدی تر.
• ماسک های صورت : برای لایه برداری عمقی و فوری.
• شوینده های صورت : برای پاکسازی و لایه برداری ملایم در حین شستشو.
• محصولات مراقبت از بدن : لوسیون ها و کرم های لایه بردار برای درمان پوست مرغی (کراتوز پیلاریس) و زبری پوست بدن.
• محصولات مراقبت از مو : برخی شامپوها و اسکراب های پوست سر حاوی اسیدهای لایه بردار برای پاکسازی پوست سر و بهبود رشد مو.

مثال های صنعتی : برندهای معتبر آرایشی و بهداشتی مانند The Ordinary Paula’s Choice SkinCeuticals و Dr. Dennis Gross طیف گسترده ای از محصولات حاوی گلیکولیک اسید و سایر اسیدهای لایه بردار را تولید و عرضه می کنند. فرمولاسیون های پیشرفته ای مانند استفاده از سیستم های رهش کنترل شده (Controlled Release Systems) برای کاهش تحریک پوست و افزایش اثربخشی اسیدها نیز در حال توسعه و استفاده گسترده هستند.

• صنایع دارویی : اسیدهای لایه بردار در تولید داروهای موضعی برای درمان برخی بیماری های پوستی نیز کاربرد دارند :
• داروهای ضد آکنه : سالیسیلیک اسید به عنوان یک داروی بدون نسخه برای درمان آکنه خفیف تا متوسط به طور گسترده استفاده می شود.
• داروهای درمان پسوریازیس و ایکتیوز : غلظت های بالاتر اسید سالیسیلیک و لاکتیک اسید در داروهای تجویزی برای درمان این بیماری های پوستی استفاده می شوند.
• داروهای درمان زگیل : سالیسیلیک اسید در داروهای موضعی برای از بین بردن زگیل های پوستی به کار می رود.
• صنایع نساجی : گلیکولیک اسید در صنعت نساجی به عنوان یک عامل دیسایزر (Desizer) در فرآیند آماده سازی پارچه استفاده می شود. دیسایزینگ به معنای حذف مواد آهار (نشاسته) از پارچه قبل از رنگرزی و چاپ است. گلیکولیک اسید به دلیل قابلیت تجزیه زیستی و اثربخشی بالا جایگزین مناسبی برای روش های سنتی دیسایزینگ مبتنی بر آنزیم ها و مواد شیمیایی قوی تر است.
• صنایع شوینده و پاک کننده : گلیکولیک اسید و سیتریک اسید به عنوان عوامل شوینده و رسوب زدا در فرمولاسیون محصولات پاک کننده خانگی و صنعتی کاربرد دارند. این اسیدها به دلیل خاصیت اسیدی و توانایی حل کردن رسوبات معدنی و چربی ها به عنوان جایگزین های ایمن تر و سازگارتر با محیط زیست برای مواد شیمیایی قوی تر مانند اسید هیدروکلریک و اسید فسفریک مورد توجه قرار گرفته اند.

نتیجه گیری

گلیکولیک اسید به دلیل اندازه مولکولی کوچک و توانایی نفوذ عمیق تر به پوست به عنوان یک اسید لایه بردار قوی و موثر شناخته می شود و در مقایسه با سایر AHAs لایه برداری و تحریک کلاژن سازی قوی تری ارائه می دهد. با این حال انتخاب بهترین اسید لایه بردار به عوامل متعددی بستگی دارد و “بهتر“ بودن یک اسید یک مفهوم نسبی است. سالیسیلیک اسید برای پوست های چرب و مستعد آکنه به دلیل خاصیت حل شوندگی در چربی و توانایی پاکسازی منافذ پوست مزیت دارد. PHAs و اسیدهای آمینه گزینه های ملایم تر و مناسب تر برای پوست های حساس هستند.

فناوری های پیشرفته فرمولاسیون مانند سیستم های رهش کنترل شده و ترکیب اسیدها با مواد تسکین دهنده به بهبود عملکرد و کاهش عوارض جانبی اسیدهای لایه بردار کمک می کنند. رعایت استانداردهای بین المللی و مقررات مربوط به ایمنی و برچسب گذاری محصولات اسید لایه بردار از اهمیت بالایی برخوردار است.

در نهایت گلیکولیک اسید همچنان به عنوان یک گزینه بسیار موثر و پرکاربرد در لایه برداری شیمیایی باقی می ماند اما انتخاب نهایی اسید لایه بردار باید با توجه به نوع پوست مشکلات پوستی مورد نظر فرمولاسیون محصول و تحمل پذیری فرد انجام شود.

سؤالات متداول

۱. آیا می توان از چند نوع اسید لایه بردار به طور همزمان استفاده کرد؟

استفاده همزمان از چند نوع اسید لایه بردار توصیه نمی شود مگر با توصیه و نظارت متخصص پوست. ترکیب اسیدهای لایه بردار به ویژه در غلظت های بالا می تواند خطر تحریک و حساسیت پوست را افزایش دهد. در صورت نیاز به استفاده از چند نوع اسید بهتر است آن ها را به صورت چرخشی و در روزهای مختلف استفاده کرد. به عنوان مثال می توان از گلیکولیک اسید در شب های دوشنبه و پنجشنبه و از سالیسیلیک اسید در شب های سه شنبه و جمعه استفاده کرد.

۲. چه غلظتی از گلیکولیک اسید برای شروع مناسب است؟

برای افراد مبتدی و پوست های حساس شروع با غلظت ۵% گلیکولیک اسید توصیه می شود. پس از مدتی و با افزایش تحمل پوست می توان غلظت را به تدریج به ۸% یا ۱۰% افزایش داد. غلظت های بالاتر (مانند ۲۰% یا ۳۰%) معمولاً برای لایه بردارهای حرفه ای و تحت نظر متخصص پوست استفاده می شوند.