ژئوتوریسم چیست؟ اهمیت، مزایا و ژئوپارک در ایران

هنگامی که در دل طبیعت قدم می زنید و با شگفتی های زمین روبرو می شوید شاید این پرسش در ذهن شما شکل گیرد که این پدیده ها چگونه به وجود آمده اند و چه داستانی در پس پیدایش آن ها نهفته است. درک این فرآیندهای زمین شناسی می تواند تجربه شما از طبیعت را عمیق تر کند و به شما کمک کند تا با نگاهی آگاهانه تر به محیط اطراف خود بنگرید. زمین گردشگری یا ژئوتوریسم دقیقاً همین پل ارتباطی است؛ شاخه ای از گردشگری که به شما امکان می دهد تا ضمن لذت بردن از زیبایی های زمین دانش خود را درباره تاریخچه و فرآیندهای شکل گیری آن افزایش دهید. این حوزه نه تنها برای متخصصان بلکه برای هر علاقه مند به طبیعت فرصتی بی نظیر برای یادگیری و کشف اسرار سیاره ما فراهم می آورد.

تعاریف

ژئوتوریسم یا زمین گردشگری واژه ای مرکب از دو بخش «ژئو» به معنای زمین و «توریسم» به معنای گردشگری است. بخش ژئو شامل جاذبه های مرتبط با علوم زمین مانند زمین شناسی ژئومورفولوژی و همچنین میراث معدن کاری می شود. این بخش بر پدیده های بی جان طبیعت تمرکز دارد و آن ها را به عنوان محور اصلی گردشگری معرفی می کند.

در مقابل بخش توریسم شامل تمام زیرساخت ها و خدمات لازم برای گردشگران است. این خدمات از تفسیر و راهنمایی گرفته تا مدیریت سایت ها اقامت و برگزاری تورها را در بر می گیرد. برخلاف اکوتوریسم که بیشتر با طبیعت جاندار سروکار دارد ژئوتوریسم به طور خاص بر جذابیت های طبیعت بی جان زمین تمرکز دارد و هدف آن فراتر از صرفاً دیدن زیبایی کسب دانش و درک عمیق تر از پدیده های زمین شناسی است.

تعاریف مختلفی برای ژئوتوریسم ارائه شده است. یکی از تعاریف آکادمیک اولیه توسط توماس هوز در سال ۱۹۹۵ بیان شد که ژئوتوریسم را ارائه امکانات خدماتی و تفسیری برای قادر ساختن گردشگران به کسب دانش و درک زمین شناسی و ژئومورفولوژی فراتر از درک صرفاً زیبایی های محض یک مکان می داند. تعاریف ایرانی نیز بر دانش محور بودن تلفیق گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبه های بی جان و مسئولانه بودن این نوع گردشگری تاکید دارند.

تاریخچه

زمین گردشگری ریشه های اولیه ای در قرون گذشته دارد. فعالیت های اولیه در این زمینه به قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی در انگلستان بازمی گردد که توسط افرادی مانند آدام سدویک آغاز شد و بیشتر جنبه اکتشافی و علمی داشت. با این حال شکل گیری ژئوتوریسم به عنوان یک مفهوم آکادمیک و شاخه ای مشخص از گردشگری نسبتاً جدید است.

نقطه عطف در تاریخچه آکادمیک ژئوتوریسم سال ۱۹۹۵ میلادی است. در این سال توماس هوز از انگلستان نخستین تعریف علمی و جامع از زمین گردشگری را ارائه داد که مبنای بسیاری از مطالعات بعدی قرار گرفت. به موازات این تحولات سازمان یونسکو با معرفی مفهوم «ژئوپارک» نقش مهمی در ترویج حفظ میراث زمین و توسعه گردشگری زمین شناختی ایفا کرد و سازمان ها و مراکز زمین شناسی کشورهای مختلف را به همکاری در این زمینه فراخواند.

ژئوتوریسم شناخت پدیده های زمین شناسی

هدف اصلی در ژئوتوریسم فراهم آوردن فرصتی برای گردشگران عادی و علاقه مندان به طبیعت است تا بتوانند از پدیده های زیبا و منحصربه فرد زمین شناسی و ژئومورفولوژی بازدید کنند. این نوع گردشگری صرفاً محدود به متخصصان علوم زمین نیست و عموم مردم را شامل می شود.

در جریان فعالیت های زمین گردشگری بازدیدکنندگان نه تنها شاهد مناظر و اشکال خاص زمین هستند بلکه با مبانی علمی پیدایش آن ها نیز آشنا می شوند. راهنمایان متخصص در این حوزه اطلاعاتی درباره فرآیندهای زمین شناختی که منجر به شکل گیری این پدیده ها شده اند ارائه می دهند و به این ترتیب درک و آگاهی گردشگران را نسبت به تاریخچه و دینامیک سیاره زمین افزایش می دهند.

اهمیت ژئوتوریسم

ژئوتوریسم از جنبه های مختلفی حائز اهمیت است. یکی از مهم ترین ابعاد آن نقش آموزشی و آگاهی بخشی است. این نوع گردشگری به مردم کمک می کند تا اهمیت میراث زمین شناختی را درک کرده و نسبت به حفظ آن ها حساس شوند. با شناخت فرآیندهایی که طی میلیون ها سال زمین را شکل داده اند می توان ارتباط عمیق تری با محیط زیست برقرار کرد.

اهمیت دیگر ژئوتوریسم در پتانسیل آن برای توسعه مناطق کمتر توسعه یافته است. بسیاری از پدیده های زمین شناسی در مناطق روستایی یا دورافتاده قرار دارند. توسعه ژئوتوریسم می تواند با ایجاد فرصت های شغلی و اقتصادی برای جوامع محلی به بهبود سطح زندگی آن ها کمک کند و در عین حال انگیزه ای برای حفاظت از جاذبه های طبیعی فراهم آورد.

مزایای ژئوتوریسم

ژئوتوریسم مزایای متعددی دارد که هم شامل گردشگران و هم شامل جوامع محلی و محیط زیست می شود. برای گردشگران این امکان را فراهم می آورد که تجربه ای متفاوت و عمیق تر از سفر به طبیعت داشته باشند و دانش خود را در زمینه علوم زمین افزایش دهند. این نوع گردشگری معمولاً با ماجراجویی و کشف همراه است.

از نظر اقتصادی ژئوتوریسم می تواند منبع درآمد پایداری برای مناطق میزبان باشد. این امر شامل ایجاد شغل در بخش های مرتبط مانند راهنمایی اقامت حمل و نقل و فروش صنایع دستی محلی است. همچنین این فعالیت می تواند به تنوع بخشی به اقتصاد محلی و کاهش وابستگی به فعالیت های سنتی کمک کند.

از دیدگاه زیست محیطی و فرهنگی ژئوتوریسم بر حفاظت از میراث زمین و فرهنگ های مرتبط با آن تاکید دارد. این رویکرد مسئولانه به گردشگری تضمین می کند که جاذبه های طبیعی برای نسل های آینده حفظ شوند و تاثیرات منفی بر محیط زیست و بافت فرهنگی منطقه به حداقل برسد. ژئوتوریسم با ترویج ارزش های پایداری به حفاظت از تنوع زیستی و زمین شناختی کمک می کند.

زمین گردشگری زیر مجموعه توسعه پایدار

توسعه پایدار بر سه اصل کلیدی استوار است: پایداری بوم شناختی پایداری اجتماعی-فرهنگی و پایداری اقتصادی. پایداری بوم شناختی تضمین می کند که فعالیت های توسعه ای با حفظ فرآیندهای اساسی زیست محیطی و تنوع زیستی سازگار باشند. پایداری اجتماعی-فرهنگی بر حفظ هویت جامعه ارزش ها و فرهنگ مردم محلی تاکید دارد و پایداری اقتصادی نیز بر کارایی اقتصادی و مدیریت منابع به نحوی که نسل های آینده نیز بتوانند از آن ها بهره مند شوند تمرکز دارد.

زمین گردشگری به عنوان زیرمجموعه ای از گردشگری پایدار کاملاً با این اصول همسو است. هدف اصلی آن علاوه بر معرفی جاذبه های زمین شناسی حفظ این منابع برای آیندگان است. این بدان معناست که گردشگران به نحوی هدایت و مدیریت می شوند که بازدید آن ها کمترین آسیب را به محیط وارد کند و در عین حال منافع اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی به همراه داشته باشد. ژئوتوریسم با تاکید بر آموزش و آگاهی بخشی به ارتقاء فرهنگ حفاظت از میراث زمین نیز کمک می کند.

زمین گردشگری در جهان

ژئوتوریسم در سراسر جهان در حال توسعه است و مناطق مختلفی با پتانسیل بالای زمین شناختی به مقاصد مهمی برای این نوع گردشگری تبدیل شده اند. یکی از مهم ترین مفاهیم مرتبط با ژئوتوریسم در سطح جهانی «ژئوپارک» است. ژئوپارک ها مناطقی با میراث زمین شناختی شاخص و اهمیت علمی آموزشی و فرهنگی هستند که به صورت پایدار مدیریت می شوند و مورد تایید سازمان هایی مانند یونسکو قرار می گیرند.

بسیاری از کشورها دارای ژئوپارک ها و سایت های زمین گردشگری برجسته ای هستند. این سایت ها شامل انواع پدیده های زمین شناسی مانند آتشفشان ها گسل ها غارها سازندهای سنگی منحصربه فرد مناطق فسیلی و میراث معدن کاری می شوند. این مناطق فرصت های بی نظیری برای آموزش پژوهش و گردشگری فراهم می کنند و نقش مهمی در حفاظت از میراث زمین ایفا می نمایند.

ژئوپارک های چین

کشور چین دارای تعداد زیادی ژئوپارک در سطح ملی و جهانی است که تنوع زمین شناختی گسترده این کشور را به نمایش می گذارند. این ژئوپارک ها شامل مناطقی با کوهستان های خاص پدیده های کارستی سایت های فسیلی مهم و دیگر اشکال زمین شناختی برجسته هستند و نقش مهمی در توسعه گردشگری و آموزش علوم زمین در این کشور دارند.

ژئوپارک کائو بانگ ویتنام

ژئوپارک کائو بانگ در ویتنام یکی از نمونه های مهم ژئوپارک در منطقه جنوب شرق آسیا است. این منطقه به دلیل تنوع زمین شناختی غنی شامل پدیده های کارستی آبشارها و مناظر طبیعی چشم نواز شناخته شده است. این ژئوپارک علاوه بر جذابیت های زمین شناختی دارای اهمیت فرهنگی و تاریخی نیز می باشد.

ژئوپارک شبه جزیره ایزو ژاپن

ژئوپارک شبه جزیره ایزو در ژاپن نمونه ای از منطقه ای با تاریخچه زمین شناختی مرتبط با فعالیت های آتشفشانی و جابجایی صفحات تکتونیکی است. این ژئوپارک شامل آتشفشان ها چشمه های آب گرم و مناظر ساحلی منحصربه فرد است که بازتاب دهنده فرآیندهای فعال زمین شناختی در این منطقه هستند.

ژئوپارک ریو کوکو نیکاراگوئه

ژئوپارک ریو کوکو در نیکاراگوئه اولین ژئوپارک در آمریکای مرکزی است. این منطقه به دلیل دره ریو کوکو آبشارها غارها و سازندهای زمین شناختی دیگر شهرت دارد. این ژئوپارک نقش مهمی در ترویج گردشگری پایدار و حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی منطقه ایفا می کند.

ژئوپارک مودانگسان کره جنوبی

ژئوپارک مودانگسان در کره جنوبی شامل کوه مودانگسان و مناطق اطراف آن است که به دلیل ستون های بازالتی و دیگر اشکال زمین شناختی مرتبط با فعالیت های آتشفشانی شناخته شده است. این منطقه علاوه بر اهمیت زمین شناختی دارای ارزش های بوم شناختی و فرهنگی نیز می باشد.

ژئوپارک گرانادا اسپانیا

ژئوپارک گرانادا در اسپانیا نمونه ای از منطقه ای با میراث زمین شناختی برجسته در اروپاست. این منطقه شامل پدیده های زمین شناختی متنوعی از جمله دره های عمیق سازندهای رسی و سایت های فسیلی است که نشان دهنده تاریخچه طولانی زمین شناختی این ناحیه هستند.

ژئوتوریسم در ایران

کشور ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و تاریخچه زمین شناختی پیچیده خود دارای تنوع زمین شناختی فوق العاده ای است که پتانسیل عظیمی برای توسعه ژئوتوریسم دارد. این تنوع به حدی است که ایران گاهی به عنوان «بهشت زمین شناسان» یا «موزه زمین شناسی» توصیف می شود. اقلیم های متنوع و ویژگی های زمین شناسی گوناگون طبیعت بی جان بی نظیری را در سراسر کشور خلق کرده اند.

پدیده های زمین شناختی متعددی در ایران وجود دارند که می توانند در قالب ژئوسایت ها مورد توجه قرار گیرند. این پدیده ها شامل انواع غارها تنگه ها و دره ها مناطق فسیلی شکاف های بزرگ زمین شناسی سازندهای زمین شناختی خاص گل فشان ها زمین های کارستیک انواع کانی ها هرم های ماسه ای سواحل صخره ای معادن باستانی و کلوت ها می شوند. این جاذبه ها ابزاری کارساز برای توسعه ژئوتوریسم و تأسیس ژئوپارک ها در ایران محسوب می شوند.

ایران در زمینه آموزش های دانشگاهی ژئوتوریسم نیز پیشرو است. درس مستقلی به نام زمین گردشگری در مقاطع کارشناسی زمین شناسی و کارشناسی ارشد اکوتوریسم در دانشگاه های کشور ارائه و تدریس می شود که نشان دهنده توجه به این رشته در سطح آکادمیک است و به تربیت نیروهای متخصص در این حوزه کمک می کند.

تفاوت ژئوتوریسم با اکوتوریسم چیست؟

تفاوت اصلی در تمرکز آن هاست؛ اکوتوریسم بر جاذبه های طبیعت جاندار (گیاهان حیوانات) متمرکز است در حالی که ژئوتوریسم با جاذبه های طبیعت بی جان مانند پدیده های زمین شناسی ژئومورفولوژی و میراث معدن کاری سروکار دارد.

در ژئوتوریسم چه اهدافی دنبال می شود؟

اهداف اصلی شامل بازدید از پدیده های زمین شناختی کسب دانش و درک علمی درباره پیدایش و اهمیت آن ها حفاظت از میراث زمین و کمک به توسعه پایدار مناطق میزبان از طریق منافع اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی است.

ژئوپارک به چه مکانی گفته می شود؟

ژئوپارک منطقه ای با مرزهای مشخص است که دارای میراث زمین شناختی با اهمیت علمی آموزشی و فرهنگی در سطح ملی یا بین المللی است. این مناطق به صورت پایدار مدیریت می شوند و هدف آن ها حفاظت آموزش و توسعه محلی است.

کدام مناطق در حوزه زمین گردشگری قرار می گیرد؟

مناطقی با پدیده های زمین شناختی و ژئومورفولوژیکی شاخص مانند غارها آتشفشان ها گسل ها دره ها تنگه ها مناطق فسیلی سازندهای سنگی خاص گل فشان ها مناطق کارستی معادن قدیمی و دیگر جلوه های برجسته طبیعت بی جان در این حوزه قرار می گیرند.

زمین گردشگری چه نقشی در توسعه پایدار دارد؟

ژئوتوریسم به عنوان زیرمجموعه ای از گردشگری پایدار با ترویج حفاظت از میراث زمین و ایجاد فرصت های اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی به حفظ منابع برای نسل های آینده و توسعه متوازن در ابعاد بوم شناختی اجتماعی و اقتصادی کمک می کند.